« La langue, une histoire de famille » brocadura de 46 paginas editada
pel Burèu Europèu per las Lengas Mens Espandidas (BELME). Edicion de 1995.
« La lenga, una istòria de familha » es la quatrena brocadura qu'una
tièra titolada « Lengas vivas » publicada pel Burèu Europèu per las lengas
mens Espandudas. Una tièra de brocaduras qu'a per tòca de demostrar
l'importància dels diferents domènis d'utilisacion de las lengas
minorisadas. Aqueste opuscule fa l'elògi del plurilingüisme. Insistís plan
sul fach que lo bilingüisme, o a pus fòrta rason lo plurilingüisme,
renfortís l'accompliment personal de l'individús e li balha un imatge
positiu del-meteis. Los numeròs precedents èran consacrats a l'educacion
plurilenga, a l'administracion publica e als mediàs audiovisuals. Mas o devi
plan dire, los primièrs numeròs de la tièra son bravament mens interessants
qu'aqueste.
Lo BELME, coma nosaus, es convencit que la familha jòga un ròtle caporal
dins la bastison d'un avenidor per la divèrsitat lingüistica d'Euròpa. Es
gaireben una evidéncia, una lapalissada, mas es qualquescòps necessari de
rebrembar los fondamentals en matèira de sociolengüistica coma dins los
autres domènis societals. Amb sas publicacions, lo BELME perseguís sa tòca
qu'es fin finala la d'ensajar de promòure e quitament de desvolopar las
lengas minorisadas en Euròpa.
Aquí dobrissi una parentèsi. Emai se comprenem la terminologia emplegada per
l'organisme europèu, emai se doblidessem pas qu'es forçadament ligat a las
institutcions politicas europèas que lo subvencionan, avèm pas nautres a lo
seguir sus aqueste terren. Es la rason per laquala emplegarai ieu « lenga
minorisada » puslèu que la terminologia tota diplomatica de « lengas mens
espandidas ». Se cal mefisar dels mots, podem pas far coma se carrejavan pas
cadun son pròpri contengut semantic. D'efièch, lo catalan, e segurament
tanben l'occitan, son lengas mai espandidas - en nombre de locutors - que lo
danés o l'eslovène alara qu'aquesta darrièra lenga serà probablament e
normalament reconeguda coma lenga oficiala de las institucions
continentalas. Son estatut de lenga d'Estat o i permés juridacament.
Mentretant que lo catalan e l'occitan serián « lengas mens espandidas » ? Se
fetivament tocant a l'occitan la lenga occitana es mens espandida que lo
francés sus son quiti territòri istoric, aquó's pas per benvolença que los
locutors occitans decediguèron de daissar de caire lor lenga. Totòm sap, e
al BELME mai qu'endacòm mai, que la situacion quasi desesperada dins laquala
siem, es la resulta d'una politica d'eradicacion de la lenga metuda en plaça
pel poder jacobin francés, tre la fin del sègle XIXen.
Lo BELME fa son trabalh en publicant atal de brocaduras de
sensibilisacion destinadas a las populacions concèrnidas per las lengas
orfanèlas d'Estat. Mas poriá e deuriá fa mai politicament tot en demorant
dins l'escastre qu'es lo seu. Es pas question de demandar al BELME de far lo
trabalh a la plaça dels partits politiques aparan los intereses de las
nacions sens Estat. Pasmens i a una question que lo BELME poriá pausar als
bailes qu'an en carga las institucions europèas : cossí se fa qu'actualament
tota novèla adesion a l'Union es subordonada a la signatura e a la
ratificacion, pel candidat, de la Carta europèa per las lengas regionalas e
minorisadas e que d'unes Estats ja aderents agen pas encara ratificat aquel
tèxte ? Un tèxte pr'aquò fondamental per çò qu'es de l'exèrcici de la
democracia e de la garantida dels dreches umans individuals e collectius.
Aquí sus, cal que los militants politiques occitans intervenguen alprèp del
BELME per li demandar de far son trabalh. D'un autre latz aquela demarcha
alprèp del BELME descarga pas los partits e los militants nacionalistas de
far lor trabalh de pression alprèp dels Estats imperialistas que los
escanan. Pensi aquí mai que mai al Partit Occitan que deuriá far mai que de
seguir gentament lo cicle de las consultacions electoralas.
Los eufemismes son, malurosament, quasi permanent dins la redaccion
d'aquesta brocadura. A prepaus dels transferiments lingüistiques, que son ni
mai, ni mens, que lo remplaçament, progressiu o pas, d'una lenga per una
autra, òm pòt legir : al cors d'aqueste procèssus, una lenga es atal
remplaçada per una autra dins un nombre creissent d'utilisacions. Un tal
transferiment lingüistic revèla l'impoténcia d'una comunitat a contraròtlar
o a influir d'un biais significatiu lo ritme e l'orientacion a la seu
evolucion. Tant auriá melhor valgut dire clarament qu'un pòble politicament
despoderat es condemnat lingüisticament. Mas tota causa arriba a qual sap
esperar e qualquas regas pus bas la causa de las subtitucions lingüistacas i
es mai clarament identificada : Tal coma o disián un pauc pus naut, los
transferiments lingüistiques son pas deguts a d'insufiséncias inerentas a la
lenga atacada, mas puslèu a un ensems de factors politiques qu'an privat la
comunitat e sa lenga d'un desvolopament normal. Las actitudas lingüisticas
son manipuladas pels gropes qu'an lo poder. Aquesta manipulacion pòt èsser
una persuacion en doçor, un encluscatge intensiu, una influéncia subtila o
tamplan una programacion maquiavelica.
Tocant a la transmission intergeneracionala, la brocadura precisa plan
qu'evidentament sens transmission de la lenga al fogal familhial, a l'ostal
coma disem nautres, lo manten de la lenga dins la comunitat ven, tal val
dire, impossible. L'escolarisacion dins la lenga es caporala dins una
situacion de diglossia defavorabla coma la coneissem en Occitània. Es a dire
que se volem salvar la lenga cal exigir un ensenhament bilingue per
immersion generalisat dins lo primari e lo segondari. Mas tornem o dire un
còp de mai, emai dins las condicions d'un ensenhament bilingue generalisat
la transmission « naturala », es a dire l'enveja de far seuna la lenga del
país, se prendrà a l'ostal o se prendrà pas. Mas i a tanben l'endefòra de
l'ostal e l'endefòra de l'escòla. D'un autre latz, se cap d'esfòrces son pas
entrepreses per mantener la lenga en creant una environa sociala dins
laquala aquesta darrièra pòsque prosperar e èsser considerada coma agent de
prestigi, serà en seguida impossible de transmetre la lenga mairala . Es
aquí notada l'evidenta necessitat per la comunitat portaira de la lenga
d'èsser pro autonòma per metre en plaça e sostener tot un fum d'accions per
socialisar la lenga : mejans audiovisuals, premsa escricha, ajuda a la
creacion e la difusion dels supòrts culturals (cançon, teatre, literatura,
etc.), sinhaleticas publica, e causas maitas.
Ne tornam un còp de mai sul debacte de fons que deuriá questionar
l'accion occitanista. Un debacte que lo monde me semblan defugir. Qual sap
se devem privilegiar l'accion culturala o l'accion politica ? Es evident que
los militants occitanistas son coma totes lo umans, an pas qu'una vida.
Atenben los que son seriosament entindats dins l'accion culturala, pòdon pas
en meteis temps menar una « carrièra » politica sarrada e recipròcament. Mon
vejaire es que sens poder politic cap de politica culturala se pòt pas metre
en plaça (l'accion culturala occitana es blocada per la non ratificacion per
França de la carta europèa, per l'article 2 de la Constitucion, etc.). Òm
pòt contunhar de far de creacion literariá, per aquò basta pas que d'aver un
rascle d'ordinator dins sa cambra, mas se i a pas un poder politic per
impausar un ensenhament de la lenga, los libres demorarán sus las laissas.
Los libres son estats editat amb l'ajuda del poder escanaire per çò
qu'aqueste vòl balhar lo cambi tot sapient que daissar editar de libres que
serán pas legits ven pas trebolar sos objectius de purificacion lingüistica.
Per far cort, es evident que lo politic prima sul cultural. Alavetz, aquò
vòl pas dire que calgue pas de creacion e d'accion culturalas. Aquò vòl dire
que los actors culturals devon èsser conscients de la primautat del politic
e que devon sostener aquela accion politica. Emai sens i intervenir
directament, qu'es pas ròtle, la devon ajudar francament. Lo malur per
Occitània es que la magèr part de sos actors culturals son, sens se'n
mainat, a pedalar en ròda liura. Son fièrs coma pesolhs d'ingimbrar de
manuals escolaris que servirán per tres classas bilingas de l' « Educacion
Nationala » e quatre Calandretas. Emai pòdon èsser fièrs que lo trabalh es
plan fach, mas se deurián posar la question de l'impacte de lor manual
occitan publicat a tres cents exemplars e de l'impacte del manual de lors
collègas Catalan o Basque que lo lor serà publicat a un million d'exemplars.
Per ne tornar a la brocadura en question, servar una lenga, es una
istòria de familha, plan solide, mas pas sonque. Es atanben una necessitat
per la comunitat portaira d'aquesta lenga d'acquesir son autonomia de
decision. Tant que serán los autres que decidiran per ieu de la lenga que
devi parlar, demorarai un esclau.
Sèrgi Viaule lo 19 de setembre de 2003