S’òm pausa lenga e cultura occitanas dins lor globalitat e lors accidents d’istòria, i a qu’una question que se pausa : anar cap a la societat occitana per “far Occitània”
Que tot siá clar ! Èra clar per ieu, digam tre ma vintena annada, que tota lenga es un fach social e qu’una cultura existís pas dins lo voide, penjada a ela sola, mas que supausa e exprimís una societat. Seissanta ans d’estudis sociò-literaris e quaranta de sociòlinguistica podián que m’enfortir dins l’evidéncia. Per los que s’atencionan a l’istòria de l’occitanisme a travèrs los libres bons qu’avèm ara, d’Abrate o de Lavelle : es pas rès mai que m’opausèt a l’amic Fèlix Castan. Aquel comunista de bona traca estaliniana (question d’epòca) teniá sus la cultura occitana un discors qu’autrament l’auriá classat dins la drecha classica, universitària vièlha, francesa. Lo discors regrelha ara a Larraset o endacòm mai. A mièg sègle de retard.
Que se me comprenga : critiqui pas los d’entre nosautres que lauran lo camp cultural, per gost, competéncia e especializacion intellectuala. Meteguèri d’esfòrces personals dins l’espelida de l’AIEO. Soi escriveire mai que planes e istoriador de la cultura coma pas un. Mas ensagi de tot metre en sa plaça.
La consequéncia d’aquel realisme d’intrada es plan clara tanben. Sauvar una lenga en se, desvolopar una cultura per se, aquò’s desprovesit de significacion. S’òm pausa lenga e cultura occitanas dins lor globalitat e lors accidents d’istòria, i a qu’una question que se pausa : anar cap a la societat occitana per “far Occitània”. Es lo projècte de tota ma vida.
Se dessenhava lo projècte en 1944 dins un compausat paradoxal : los dos tèxtes que prendrai en referéncia, los estatuts de l’I.E.O. e l’espausat dels motius de la Lei Deixonne, son al còp una dobertura e una tampadura. La dobertura es la permission de far, lo tap es la finalitat nacionala francesa. Aquò se compren dins l’atmosfèra de nacionalisme descauçanat que seguiguèt la Liberacion. E mai, per una generacion coma la mieuna, passada per guèrra e Resisténcia, aquò semblava normal. Fa seissanta ans d’aquò !
Cossí far Occitània doncas ? Caliá passar entre lo trauc e lo tap ! Los dètz primièrs ans de l’I.E.O, amb sos debats e sas contèstas intèrnas, marcan plan l’impossiblitat ont èrem de desbocar. De fach, se desbocava pas sus cap de societat. E lo nacionalisme occitan amb las doas formas que prenguèt : l’ipèr-teoric dau P.NO. e lo romantic conflacap de la fasi tèrç-mondista d’aprèp 68, èra de fach un renforçament de tampadura, donat que podiá pas ajónher la societat nòstra. Renovava simplament lo pantais o l’ipocrisia felibrenca (digatz coma volètz) : independéncia dins la clòsca o la barja, prudéncia tota francesa dins los comportaments. Aquí i a la diferéncia amb los movements breton, basco, còrs. En cinquanta ans de separatisme proclamat, lo nacionalisme occitan aurà pas fach petar una bomba ni tanpauc fach un an de preson. Èra de commedia dell’arte. E las recentas eleccions regionalas an clarament provat que podiá pas ni mai prene una plaça, foguès pequeleta, dins las votacions.
Pels occitanistas que volián sortir de la proclamacion bufèca, lo passatge cap a la societat se liberèt en 1962 de dos biaisses : lo movement de protèsta populara contra l’escanament de l’economia e de la societat perifericas de França e la bastison d’una oposicion d’esquèrra al poder neò-liberal. Foguèt lo doble espet public de la cauma de la Sala e del C.O.E.A. Deviái m’investir suls dos plans pendent las vint annadas qu’ai sonadas las “vint gloriosas”. Ne demòran escriches e film. Logicament, al tèrme de vint ans de preséncia, la conclusion èra un rencontre al cimèl entre lo movement occitan e lo poder nòu en França. La vertat istorica es que foguèri sol, cara a cara amb Mitterrand, per negociar.
Aguèri tanlèu la certitud qu’aquò podiá capitar. M’èra besonh de quatre condicions, quatre de manca :
Ara, vint-e-cinc ans aprèp, podèm prene la mesura d’un cambiament ; Avèm pas fach Occitània, e mai se’n manca ! Mas avèm cambiat la percepcion que se’n pòt aver dins lo public : regression del complèxe patesejaire, generalizacion de la simbolica occitana, acceptacion politica, del mens en paraulas, del dessarrament de l’Estat.. Avèm d’escolans, avèm d’estudiants. Avèm una placeta a la television. Quand se pensa a l’isolament intel-lectual dels occitanistas de 1945, una ponhada de vint calucs, al mitan de catòrze milhons d’Occitans que l’ignoravan, òm se crei sus un autre planèta.
Mas, per far Occitània, cal encara e totjorn passar dins l’estrechura entre trauc e tap. Lo tap s’es renforçat l’an darrièr. Sul motiu de l’ensenhament. Pas res es aisit ! Ont es doncas lo passatge ? Fa una desena d’annadas que l’entrevesi. Uèi lo vesi melhor, e s’ai pres la pluma, es perque ara o pòdi dire sens parèisser traslucat.
Atèsti tres faches nòus : la votacion a l’unanimitat del Conselh Regional de Miègjorn-Pirenèus en favor de l’occitan, la votacion tanplan a l’unanimitat d’un plan d’ajuda al breton pel Conselh de Bretanha (amb una diferéncia immensa entre los dos, MP demanda a l’Estat, Bretanha prèn l’iniciativa), la creacion d’una interregion Aragon, Balears, Catalonha, Lengadòc-Rosselhon, Miègjorn-Pirenèus amb son programa. Correspòndon a çò que se podiá devinhar tre los ans ochanta : la lei Defferre, bastarda que bastarda, compromés entre decentralizacion e centralisme, plaça los elegits regionals nòstres davant un quadruple camin :
Rasonablament, cresi que i a aquí un grand jòc que comença. L’empacha majora es de bon entendre qu’en França lo personal politic regional es pas res mai que lo “nacional”, de pensada e de fach. Es aquela “excepcion francesa” que nos a valgudas vint regions socialistas l’an passat, e en Lengadòc-Rosselhon, la region pus madura per una experiéncia occitana, l’espetorrida ipèr-jacobina de Frêche, coma l’enterrament del rapòrt Langevin per Vauzelle en PACA.
Mas qui jogarà ? Es la sola question que compta. Desbarquèri sol a París en 75 per portar ma candidatura, caucion pagada de ma pòcha, a la Presidéncia de la Republica, èri sol en 81 per negociar fàcia a Mitterrand, sol d’Occitan fàcia a Pujòl e a Maragall, sol d’Occitan a Brussèlas, sol a passar d’un region occitana a una autra. L’occitanisme m’a totjorn daissat sol als endreches ont se jogava sa destinada. (Daissi de caire los que me volián far cabussar).
Escusatz l’experiéncia d’una vida. La cal dire un jorn : aurai lèu ochanta-dos ans. Mas, amics occitanistas, pensatz-i ! L’ora del grand jòc es arribada. Cal jogar grand. A vosautres ! Vos cal far Occitània.
Robèrt Lafont, 03/01/05