Quna ambicion ?
28 janvier 2001Me sembla que de còps se cal saber aturar un momenton e se pausar. Non pas se pausar pel plaser d’alenar un chic e tornar préner buf. Mas se pausar per gaitar lo camin ja percorregut, ensajar de trapar amiras e d’endevinar la via a sègre d’ara en davant per tal que siá la bona o al mens pas tròp marrida, que nos mene pus luènh. Ai pas cap de carisme especial que me faga trapar solucions miraculosas ; som pas profeta e me pòdi enganar ; de mai, qu’aquò siá clar que vòli pas far una leiçon a degun. Aquò dit, cresi qu’es ora de se pausar la question : quna ambicion per l’occitan e per Occitania ? Sense pretendre en unas linhas far un bilanç complet nimai florejar totes los domènis, començarai per soslinhar unas avançadas claras e, en contrapés, mercar unas mancas de perspectiva.
D’encambadas cap a l’avenidor
Fa ara plan mai de vint ans que d’unis "falords" volontoses se roncèron dins l’aventura de Calandreta. Se cal brembar que lo sosten dins lo quite mitan occitanista fuguèt pas unanime. I aviá los que i cresián e los qu’i cresián pas. I aviá tanben las oposicions e las reticéncias avoadas e las que se maniíestavan dins l’escur, que se disián a sota-votz. Venián dels que volián una sola escòla per una sola França. Es pas aquí lo lòc de far l’istoric de las escòlas calandretas e d’analisar las evolucions del contengut "ideologic" dels que las fan viure. Aquò siriá de far e fòrt interessant. Volèm aicí sonque dire qu’an bastit un lòc de quasi-normalitat, un escapolon de vida sanitosa, emai l’environament siá una trava per una vida a cent del cent occitana. En reaccion an aquel ensenhament associatiu, o cal dire, e a l’iniciativa dels Basques, a Sara pel la prumièra classa dubèrta, l’Educacion nacionala a seguit amb mai o mens de dinamisme segon las acadèmias. D’unis ensajèron de far empacha e capitèron un temps. Mas ara, avèm tanben las seccions bilinguas, cada an mai nombrosas, lòcs ont l’occitan es lenga normala d’ensenhament e doncas de desvolopament intellectual e non pas un simple objècte de cultura, çò qu’es pas a plaçar a la meteissa nautor. Atal, la normalitat pren plaça dins l’institucion en un lòc que las resisténcias i sabon èstre fòrtas, fòrtas. Aquò’s una encambada bèla, benlèu la màger de las darrièras annadas.
De mai, a l’ora que la transmission de la lenga als mainatges es l’enjòc pus capital se volèm un avenidor, aquelas avançadas - calandretas e classas bilinguas - son un buf d’espèr dins una situacion qu’es pas plan lusenta. La publicacion de Plumalhon, revista qualitadosa tant per sa presentacion coma pel siu contengut, e del material pedagogic que fa mestièr per l’ensenhament dins la lenga son tanben escapolons de normalitat e estelas per nos ajudar a trobar lo camin.
L’ensenhament es pas lo sol terren que començam d’i encontrar la vida vidanta, a sortir de las activitats "d’especialistas" sovent percebuts del defòra coma d’originals : "Sabètz aquò es sa tissa mas es pas dolent e geina pas degun... A plan dreit a sa joguina...". Unas ràdios liuras tanben testimònian cada.jorn de çò que son una lenga e una cultura vivas, naturalament presentas.
Se poiriá, de segur, balhar d’autris exemples d’aqueles isclòts de vida occitana qu’avèm bastits. Cadun ne pòt citar e siriá interessant que d’unis, se la direccion de la revista n’es d’acòrdi, publiquèsson d’estudis aquí dessús en prenent en compte los aspectes economics que son pas de negligir [1].
Netejar las lunetas
Aquò dit, ai lo sentiment que chic a chic, avèm collectivament perdut una vision globala de la question e que nos sèm replegats sense nos en avisar sus basas limitadas e qu’aquò es pas un signe de santat, s’en manca de fòrça. Una lenga en situacion normala es a l’encòp lenga de la vida vidanta (de la familha, del trabalh e dels lésers), de l’administracion de la ciutat, dels mediàs, de las activitats esperitalas, de la produccion artistica, etc. De segur dins d’unis domenis (pensam mai que mai a las publicacions de nivel universitari) las lengas de public relativament pichon, emai sián lengas oficialas d’un Estat, pòdon pas esperar cubrir tot. De mai, quand de fait una populacion parla mai d’una lenga, es pas una catastròfa de daissar de caire unis domenis. Cal refusar qu’aquò siá pausat en principi. Volèm dire que cal daissar totas las pòrtas dubèrtas e permetre l’espression, en occitan per nosautris, dins totis los camps del saber e de la vida.
Me sembla que dins las annadas 70 aquò èra alara per totis, emai demorèsse plan sovent a la nautor d’un sòmi mas tanben d’una esperança e d’una volontat. D’unas publicacions ne son testimònis. Ara, ai lo sentiment - desiri m’enganar - que plan mond an faita la tria. L’occitan es mai que mai una lenga literària, una lenga de produccion artistica, una lenga de lésers per far cort. Es tanben una lenga de patrimoni cultural. Vòli dire que se publica en lenga nòstra, plan sovent, tròp sovent, parcialament dins un libre bilingüe ambe lo francés coma lenga majoritària o coma metalenga, sonque per parlar de las causas del país. Vesèm gaire d’estudis de nivèl naut e de portada generala. Las publicacions en reviradas de tèxtes bèls de la cultura de l’umanitat son escassas. Aquò me pòrta èrnha (pensament, lagui). Mai qu’aquò sembla que lo mond veson pas la portada vertadièra del pauc que publicam encara. Dos exemples pro recents entre autris :
la publicacion per Joan Larzac dins una edicion digna dels tèstes dels evangèlis del dimenge èra, al delà de l’aspècte religiós, un acte pro important. Èra pausar l’occitan coma una lenga coma las autras dins lo domeni de la religion encara majoritària en çò nòstre. Plan pauc se ne son avisats se ne jutgi pels ressons. Felip Vernhaud s’atissèt a revirar del latin las obras d’Ansèlm de Canterbury (3 libres). Ne faguèri l’edicion modèsta mas occitana a cent del cent. Los sols ressons venguèron de Catalonha o pauc s’en manca. Voldriái èstre segur que la sola rason n’es lo contengut de l’obra revirada. Sabi plan qu’avans de pausar la teulada cal assolidar las parets mai que mai quand l’ostal es a s’apilar. Aquò auriá gaire de sens de produsir causas de nivèl naut dins una lenga que siriá morta. Vesi plan las urgéncias. Mas cal plan veire tanben qu’aquò a gaire de sens d’ensenhar e de transmetre atal una lenga que siriá pas presenta dins la societat e pas portaira de cultura emai als nivèls pus nauts.
Pòt èstre una solucion d’espèra dins l’urgéncia. Pòt pas èstre una politica. Disi tot aquò perçò que me sembla que i a una mena de càncer qu’es a rosegar l’occitanisme. D’unis an fait d’una fòrma de realisme impausat per las circonstàncias una doctrina portaira de resignacion e fin finala d’embarrament. Cal benlèu pas potingas tròp fòrtas per un malaut grèvament tocat, mas cal pas tanpauc debrembar que la tòca es de li tornar.
Una societat occitana
Sabèm per experiéncia que, en granda majoritat, los politics en plaça e l’administracion an pas de projècte de desvolopament vertadièr virat cap a la normalitat per la lenga e la cultura nòstras. An quitament pas d’ambicion per elas. Pel milhor, pensan en tèrmes de patrimòni a preservar, çò qu’es una fòrma d’enterrament, ambe las onors de segur, mas una mortalha çaquelà. Lo sol biais de quitar lo camin del cementèri per endralhar lo de la vida es de pensar en tèrmes de societat occitana, çò que se pòt dire tanben : Occitania. Aquò es mai qu’una decentralizacion. Es un càmbiament prigond. Aquel projècte de societat occitana se pòt incarnar de mai d’un biais. Ne citarem tres sens pretendre n’agotar la lista :
una fòrma, a precisar, d’autonomia occitana dins una França venguda d’un biais o d’un autre federala ; un Estat occitan ; una Occitania compausanta d’una Euròpa dels pòbles.
Som pas per vocacion un politic. Vos dirai pas la solucion. Vos convidi a balhar vòstre vejaire aquí dessús. Me sembla qu’es l’ora de pausar la question en tèrmes clars. Non pas pel plaser de soscar dins una cambra al miracle que vendrà pas mas per aver una amira a espiar, una estèla a sègre.
Aquò nos fa mestièr quitament quand, dins las batèstas de cada jorn, negociam çò possible sul còp e bastissèm, per fòrça, cabanòtas ont caldriá ostals dels bèls.
Felip Carbona
NB : La prioritat, dins lo temps, es d’obténer un estatut per las lengas de França. Aquò passa pels tres punts ara coneguts de totis :
modificacion de la Constitucion, pretèxte per travar totas las accions importantas ; ratificacion de la Carta europèa ; vòta d’una lei pel Parlament.
Per aquò far, cal multiplicar las intervencions alprèp dels elegits, del govèrn e de la presidéncia de la Republica.
Cal sensibilizar l’opinion encara mai. Cal tanben mandar un chèc-peticion de 10 F (lo chèc autentifica la signatura) a Pour que vivent nos langues, 46, carrièra (straed) Branda 29200 - Brest.
* Felip Carbona es president de l’Institut d’Estudis occitans e Director del despartament de Matematicas-Informatica a l’Universitat de Tolosa-Lo Miralh.
[1] De segur, Occitania es dubèrt a tot testimòni que fa avançar nòstra societat vèrs la conscientizacion de nòstre trabalh colleetiu.